czas

1. Ciężkie czasy «okres kryzysu, niedostatku, trudności materialnych, kłopotów»: (...) dzięki stałemu zajęciu – umożliwiała przeżycie całej rodzinie w tych ciężkich czasach. R. Antoszewski, Kariera.

2. Coś jest kwestią czasu «coś musi nieodwołalnie nastąpić, coś musi nieuchronnie się stać»: Zanik rzemiosła wiejskiego był kwestią czasu, a zatrudnieni w nim ludzie wcześniej lub później musieli szukać pracy w innych zawodach. MW 3/1995.

3. Coś (jest) na czasie «coś jest modne, aktualne»: Tradycyjne zestawy kolorystyczne są akurat bardzo na czasie. SE 30/01/1998.

4. Coś jest nadszarpnięte, draśnięte, nadgryzione zębem, przez ząb czasu «coś jest zniszczone wskutek starzenia się, znać na czymś niszczący wpływ przemijania»: Biuro to nadgryziony zębem czasu piętrowy dom na nieogrodzonej działce. Polityka 20/2000.

5. Coś (jest) nie na czasie «coś jest niemodne, nieaktualne»: Nie przestaje mnie intrygować problem – zapewne dziś niemodny i nie na czasie – podziału i systematyki sztuk. KF 4/1995.

6. Czas leczy, goi (wszystkie) rany «przemijanie łagodzi bolesne przeżycia, pozwala o nich zapomnieć»: Są krzywdy, których zapomnieć się nie da. Czasami tylko „czas leczy rany”. Na oścież 2-3/1999.

7. Czas stanął, zatrzymał się w miejscu «o wrażeniu ciągłego trwania jakiejś chwili»: Czas stanął w miejscu, nie było go wcale, byliśmy tylko my dwoje. E. Nowacka, Emilia.

8. Czyjś czas minął «ktoś przestał się liczyć»: (...) bohaterowie dokonali swego dzieła, ich czas minął i teraz muszą odejść w zapomnieniu (...). A. Werner, Krew.

9. Do czasu «do jakiegoś określonego momentu»: Choroba jest uleczalna. Niestety, tylko do czasu. Poniższy artykuł umożliwi czytelnikom określenie, na którym etapie choroby się znajdują i pozwoli podjąć niezbędne kroki zaradcze. TW 10/1999.

10. (Gdzieś) czas się zatrzymał «(gdzieś) nic się nie zmieniło, jest jak dawniej»: (...) żyją podobnie jak dawni fellahowie, uzależnieni od wylewów Nilu. Nawadniają maleńkie pólka, prowadzą zaprzęgi wołów, jeżdżą na człapiących osiołkach. Tutaj czas się zatrzymał. Cosm 2/2000.

11. Mieć czas

a) «nie śpieszyć się z czymś, odkładać zrobienie czegoś»: Mam czas, pójdę tam jutro (...). Roz bezp 1998.

b) «znajdować wolną chwilę na coś, robić coś chętnie»: (...) na zabawę zawsze miała czas. Roz bezp 1997.

12. Nadchodzi, zbliża się, nadszedł itp. czyjś czas

a) «nadchodzi, zbliża się, nadszedł itp. moment, w którym ma nastąpić czyjaś śmierć lub w którym ktoś ma ponieść karę»: (...) pana Waldka nachodziły refleksje. Zwykle niewesołe. Tobie to dobrze – przemawiał w takich razach do obsługiwanego właśnie klienta – tobą ma się kto zająć. Ma cię kto umyć, przebrać i ostrzyc. A co ze mną będzie, kiedy nadejdzie mój czas? Det 4/1999.

b) «nadchodzi, zbliża się, nadszedł itp. moment, w którym ktoś będzie miał szansę się wykazać»: Może rzeczywiście nadszedł czas robotników i chłopów, może oni, bardziej oporni na podszepty romantyczne, zatamują ten niepotrzebny upływ polskiej krwi. M. Nurowska, Czyściec.

13. (Najeść się, wyspać się, wypocząć itp.) za wszystkie czasy «(najeść się, wyspać się, wypocząć itp.) doskonale, jak nigdy dotąd, jak rzadko; do syta»: Pogadaliśmy sobie za wszystkie czasy. T. Kwiatkowski, Panopticum.

14. Podróż, podróżowanie w czasie «w wyobraźni, w literaturze fantastycznej itp.: przenoszenie się w przyszłość lub w przeszłość»: Zapraszam do podróży w czasie. Kolejką podmiejską z placu Batthyanyi w Budzie jedzie się niespełna 10 km, aby zarazem cofnąć o dwa tysiące lat. Wtedy bowiem Rzymianie odkryli uroki tego kraju. Polityka 32/2000.

15. Po wszystkie, po wsze czasy «(na) zawsze»: Obie układające się strony przysięgły na honor, że uczynią wszystko, by pokój zapanował po wsze czasy (...). Z. Teplicki, Indianie.

16. Swego czasu «dawniej, kiedyś»: Jako emeryt narzekać nie może. Swego czasu dobrze zainwestował i teraz przez rok potrafi zebrać nawet kilkaset tysięcy dolarów. CKM 5/1999.

17. W swoim czasie

a) «we właściwym momencie»: Uważam, że wszystko powinno dziać się w swoim czasie. Nic na siłę. Cosm 12/2000.

b) «kiedyś, niegdyś, dawniej»: W swoim czasie poznałem wiele kobiet. Żak 3/2000.

18. Wyścig z czasem; ścigać się z czasem

a) «o dążeniu do zrobienia czegoś w bardzo krótkim czasie»: W gminie trwa wyścig z czasem. Urzędnicy przygotowali już projekt uchwały (...). Opracowanie dokumentu nie było łatwe (...). ŻW 13/12/2001.

b) «o chęci powstrzymania procesu starzenia»: Stały wyścig z czasem, aby być w pełni sprawnym, aby dorównać młodym, wyczerpywał jego siły. T. Kwiatkowski, Panopticum.

Coś pamięta czasy króla Ćwieczka zob. król 1.

Coś trwa od iks czasu zob. iks 1.

Coś wytrzymało, przetrwało, przeszło itp. próbę czasu zob. próba 2.

Czas kogoś goni zob. gonić 1.

Czas pracuje na czyjąś korzyść, niekorzyść, na kogoś, na coś, przeciw komuś, czemuś zob. pracować 1.

Czekać na lepsze czasy zob. czekać.

Duch czasu zob. duch 4.

Iść z duchem czasu zob. iść 13.

Liczyć się z czasem zob. liczyć się 2.

Nie mieć, nie ma, nie było czasu do stracenia zob. stracenie 3.

Rychło w czas zob. rychło.

Urwać kawałek, trochę czasu zob. urwać 1.

Wehikuł czasu zob. wehikuł.

W sam czas zob. pora 3.

Zabijać czas; robić coś dla zabicia czasu zob. zabić 2.

Za czasów króla Ćwieczka zob. król 2.

Złote czasy zob. złoty 7.

Znak czasu (czasów) zob. znak 11.

Zostawić coś czasowi zob. zostawić 1.

Zyskać na czasie zob. zyskać.